Ο εξάντας αποτελεί την εξέλιξη και βελτίωση του οκτάντα, μια εφεύρεση του Άγγλου αξιωματικού του Ναυτικού Τζον Κάμπελ το 1757. Η βελτίωση που επέφερε ο εξάντας είναι ότι ο οκτάντας έχει κλίμακα ενός ογδόου του κύκλου, δηλαδή 45 μοιρών και μετρά γωνίες ως 90 μοίρες, ενώ ο εξάντας έχει κλίμακα ενός έκτου του κύκλου, δηλαδή 60 μοιρών και μετρά γωνίες ως 120 μοίρες.

Ο εξάντας αποτελείται από ένα σταθερό τόξο 60 μοιρών δηλαδή ένα έκτο της περιφέρειας του κύκλου, το οποίο είναι βαθμονομημένο ανά δέκατο της μοίρας, από έναν περιστρεφόμενο βραχίονα και από ένα σύστημα κατόπτρων. Ο κινητός βραχίονας φέρει ένα από τα κάτοπτρα και μπορεί να περιστρέφεται ως προς το σταθερό βαθμονομημένο τόξο, δίνοντας ένα είδωλο του ουράνιου σώματος, η γωνία του οποίου μετράται όταν το είδωλο αυτό συμπέσει με τη γραμμή του ορίζοντα. Όταν μετράται η γωνία του ήλιου με τον ορίζοντα, δηλαδή το ύψος του, κατά τη «μεσημβρινή διάβαση» δηλαδή όταν ο ήλιος βρίσκεται στο ψηλότερο σημείο της τροχιάς του, η γωνία αυτή διορθωμένη με απλούς πίνακες ανάλογα με την εποχή του έτους, δίνει το γεωγραφικό πλάτος του παρατηρητή. η οποία παρατηρείται απευθείας προσδιορισμό του γεωγραφικού πλάτους. Αυτή η γωνία χρησιμεύει στον προσδιορισμό του γεωγραφικού πλάτους.

Για την εύρεση του γεωγραφικού μήκους χρειάζεται ακριβής χρόνος και πολύπλοκοι υπολογισμοί με χρήση πινάκων.

Για προστασία των οφθαλμών του παρατηρητή από το ένονο φως του ήλιου, οι οκτάντες και οι εξάντες έχουν και μετακινούμενα φίλτρα για ελάττωση της λαμπρότητας του φωτός.